Дата установления: 05.09.2020
Место установления: местность Үҥкүр
Описание: Памятник построен из железных листов в виде батас, который символизирует отвагу, героизм, мужество и преданность Родине. На мемориальной доске написаны имена воинов Костроминых, Аммосовых, Васильевых, которые ушли на фронт из местности Үҥкүр.
Эскиз памятника сделан Потаповой Пелагеей Дмитриевной. Памятник построен родственниками воинов.
ҮҤКҮР АЛААСКА ЫТЫК БЭЛИЭ
Үҥкүр Уус-Алдан улууһун Иккис Курбуһааҕын биир кыракый алааһа, сурукка киирбитинэн (П.Н. Аммосов “Курбуһахтар” 17 стр.) Өктөөп революциятын иннигэр Бороҕон улууһугар кулубалаабыт Никифор Васильевич Аммосов өтөҕө. Кини сүрдээх уордаах кулуба эбит. Улуус 16 кинээһин ыраахтааҕыга түһээни ситэ төлөөбөттөрүн иһин диэн буруйдаан, барыларын устуталаабыта биллэр. Микииппэр куорат сууттарын кытары кэпсэтэн, хоту улуустарынан, үрэхтэр бастарынан ындыы көтөҕөн, таһаҕас таһар идэлээх эбит. Онон үбүнэн улаханнык байбыт эрээри оҕото-уруута суох буолан, аймах быһыытынан тэнийбэтэх.
Сэбиэскэй былаас сылларыгар Бурдук Микииппэр чугас аймах-билэ дьонноро олохсуйан, Петр Софронович, Федор Васильевич Аммосовтар Иккис Курбуһах удьуор уус Костроминнар кыргыттарын кэргэн ылаттаан, колхозтарга холбоһон, сана олоҕу тутуһан үүнэн-сайдан, тэнийэн бараллар. Ити кэмнэ төрүт уус Костроминнар ууһаан сайдан: “Кэдээл уустара дуо”, - дэтэр тимир-мас уустара сатабыллаах оҥоһуктарын туһанан, Бурдук Микииппэр улууска аан бастаан бурдук ыһыытын саҕалаан, 1986 сыллаахха маҥнайгы сортовой сиэмэнэн ньэһимиэни ыспытын туһунан Санкт-Петербург куоракка тахсыбыт Россия географическай-экономическай обществотын аналлаах таһаарыытыгар И.С.Говоров матырыйаала бэчээттэммит. Бурдук ыһар сири хоруттарыы курдук сыралаах үлэни тупсаҕай тэриллээх буоллахха кыайтарар суол буоларын киһи барыта билэр, онон улууска бастаан бурдук ыһылларыгар сүдү кылааты төрүт уус Костроминнар киллэрбиттэрэ саарбаҕа суох.
Уус удьуордарбыт туһунан сурукка киирбитинэн, Кууһума Уус-Костромин Кузьма Петрович туһунан “Курбуһахтар” кинигэҕэ маннык суруллубут:“Кууһума уус төрүттэрин сиригэр Сэтэми аҕатын ууһугар Мэник алааһыгар олорбут. Кини эдэр сааһыттан тимиринэн араас туттар тэриллэри; саха хотуурун, мас суха лэмиэҕин, сүгэни, быһаҕы, хойгуону, сыандараны, устурууһу, чокуур сааны, ааннар иэччэхтэрин, алтан чаанньыгы уо.д.а. наадалаах тэриллэри оҥороро”, - диэн ахтыллар.
Бөдөҥсүйбүт Сталин аатынан, “Толоон Эбэ”, “Октябрь” колхозтар Үнкүртэн тэн- соҕус сирдэргэ турар буоланнар, Үҥкүр бу колхозтар түмсэр киин сирдэринэн ананар. Сэрии иннигэр, 1936 сыллаахха Үҥкүргэ диэри радио линията тардыллар, телефон холбонор, почта манна аһыллар. Сэрии сылларыгар манна Иккис Курбуһах дьоно-сэргэтэ, ыччаттар тардыһар, түмсэр кииннэрэ буолбута.
Иккис Курбуһах дьонун-сэргэтин салайар сэбиэт эмиэ манна кииннэнэн үлэлиир. Сэрии иннинэ Сталин аатынан, “Толоон эбэ”, “Окгябрь” колхозтарга түмүллэн, дьон-сэргэ олус санаата кэлэн үлэлиирэ, дохуот үллэстэн, үөрэн-көтөн, санаалара сүрдээҕин өрө көтөҕүллүбүтэ. Үс колхозтан ыччаттар Үҥкүргэ түмсэннэр, балалайка доҕуһуолунан биэчэрдэри тэрийэллэрэ, ГТО нуорматын толорорго араас спортивнай күрэхтэһиилэри ыыталлара, маассабай байыаннай үөрэхтэри да ыыталлара. Бастакы сибээс линията тардылларыгар остуолбаҕа тахсан, телефонунан сибээстэһиилэрэ тэриллибитэ, кэлин коммутатор көмөтүнэн дьиэ иһиттэн кэпсэтэр буолбуттара, остуолбаҕа радио ыйаммыта. Сэрии буолбут кутурҕаннаах сураҕын Үҥкүргэ дьон бу радиоттан истибиттэрэ. Эдэркээн, үлэни-хамнаһы кыайар ыччат дьоннор утуу-субуу бэбиэскэ тутан, бу Үҥкүр алааска түмүллэн, Кыһыл армия кэккэтигэр ыҥырыллан барбыттара.
Бу туһунан оччотооҕу “Толоон Эбэ” колхоз председателэ Петр Петрович Костромин кыыһа тыыл, үлэ ветерана Надежда Петровна Костромина уонна Балаҕаннаах алаастан төрүттээх сэрии оҕото Павлова Мария Алексеевна Курбуһах нэһилиэгин баһылыгар 2015 сыллаахха тиксэрбит көрдөһүү суруктарыгар бу курдук суруйаллар: “1941 сыллаахха Аҕа дойду Улуу сэриитэ ааҥнаабыта. Иккис Курбуһах үс колхоһуттан сэриигэ ынырыллыбыт чулуу үлэһит дьоннорун, элбэҕи эрэннэрэр эдэр ыччаттарын дьон-сэргэ Үҥкүргэ сэбиэт хонтуоратыгар мустан атаараллара. Сэриигэ барааччылар бары аттарга олорон, Үҥкүр арҕаа өттүнэн баралларын мустубут дьон аттар өрүкүппүт буордара сүтүөр диэри сайыһа атаара хааларбыт. Фроҥҥа барбыт дьоммутуттан кыайыы да кэнниттэн эргиллибит киһи аҕыйах этэ”, - диэн бэлиэтээн туран, өйдөбүнньүк бэлиэ туруорар тоҕоостооҕун туруорсан, “Мүрү саһарҕата” хаһыакка ыстатыйа суруйан туран, нэһилиэк баһылыгар көрдөһүү сурук киллэрбиттэрэ, хомойуох иһин, этиллибит үс колхозтан 107 киһи сэриигэ ынырыллыбытыттан 55 киһи сэрии толоонугар Ийэ дойдутун иннигэр олоҕун толук уурбуттар кэриэстэригэр ытык бэлиэ туруорар туһунан кырдьаҕас дьон көрдөһүүтүтэ өйөбүлү ылбатаҕа.
Эдьиийбит Надежда Петровна сэрии сылларыгар 13 саастаах, быһах угун саҕа кыра кыыс Кэбээйи Сииттэтигэр балыкка баран үлэлиир. Кини эйэҕэс-сайаҕас, кэпсэтинньэҥ, күлбүт-үөрбүт үтүөкэн киһи этэ. 50-60 сылларга куоракка олохсуйбут буолан, дойдутуттан Курбуһахтан араас наадаларыгар киирбит дьоннор кинилэргэ хонон-өрөөн ааһаллара, куорат саамай киин, Ленин уулуссатыгар уопсайга олорор буоланнар, тыа дьоно астына-дуоһуйа маҕаһыыннарга, театрдарга, музейга сылдьаллара, сүрдээҕин сэргэхсийэн, бары наадаларын ситэн, үөрэн-көтөн, махтанан дьиэлииллэрэ. Надежда Петровна дойдутун кытары олохтон барыар диэри сибээстэһэ олорбута. Эдэр эрдэҕинэ күһүн аайы дойдутугар мунхаҕа сылдьара, кыайыы үбүлүөйдээх тэрээһиннэригэр кыттара, Үҥкүр алаастан сэриигэ атаарыллыбыт эдэркээн ыччат дьоннору өйдөөн-санаан ааһара, сэрииттэн эргиллибэтэх буойуттары аһыйан, сүрдээҕин хараастара уонна ол ыччаттар эйэлээх кэмҥэ ыллаан-туойан ааспыт Үҥкүр алаастарыгар курбуһахтар хайаан да ытык бэлиэ туруоруохтарын наадатын ахтара. Эдьиийбит 88 сааһыгар биһиги кэккэби- титтэн туораабыта быйыл уһус сыла.
Быйыл Саха сирин үрдүнэн патриотизм сылыгар, бүтүн Россия үрдүнэн Улуу Кыайыы 75 сыла бэлиэтэнэринэн биһиги Костроминнар, Аммосовтар, Васильевтар аймах-билэ дьонноро сүбэлэһэн, ытыктыыр, убаастыыр эдьиийбит Надежда Петровна ыра санаатын толорон, үп-харчы хомуйан, барыга бары сыстаҕас ыччаттарбытын түмэн, РФ үөрэҕириитин туйгуна педагогическай үлэ ветерана П.Д. Потапова киллэрбит бырайыагын тупсаран, силигин ситэрэн, Үҥкүр алааска ытык бэлиэни балаҕан ыйын 5 күнүгэр туруордубут. Ытык бэлиэбит 3,5 м үрдүктээх, 1,5 м кэтиттээх ыстаал тимиртэн оҥоһулунна. Ыраахтан көстүүтүгэр кыынньа турар кымыстаах чороону санатар. Чугаһаан көрдөххө, оттулла турар көмүлүөк оһох икки ойоҕоһугар сыҥыары туруоруллубут батастарга кубулуйар, оһох уотугар сэриигэ барааччыларга туһаайан: “Охтоохтон охтуман, саалаахтан самныман”, оттон батастарга сэриигэ барааччылар тыылга хаалааччыларга туһаайан: “Оттубут уоппут үйэлэргэ уостубатын”, - диэн эппит алгыс тыллара ыстаал тимиргэ оҥо быһан тиһилиннилэр. Ити бэлиэбит Улуу Кыайыы 75 сылыгар туруоруллубутун оһох турбатыгар георгиевскай лиэнтэлээх Кыһыл Сулус, турбатыттан тахсар төлөнүгэр 75 сыыппара сэриигэ барбыттар суолларын туоһулуур хайысхалара оҥо быЬан оҥоһулуннулар.
Оһох холумтаныгар сытыары ууруллубут Мэҥэ таас Үҥкүр алаастан сэриигэ атаарыллыбыт, тыылга кыайыыны уһансыбыт тыыл ветераннарыгар ананар. Манна Иккис Курбуһахха төрөөн-ууһаан, үлэлээн, олорон ааспыт удьуор, дэгиттэр уус Ко- строминнар сыдьааннарын ытык дьоннорун ааттара сурулуннулар.
Костромин Петр Аввакумович мин эһэм, биллэр мас ууһа Герой Г.В. Егоров туттарбыт оскуолаларыгар активнай кыттыыны ылбыт, 1942 сыллаахха сэриигэ ыкырыллан, сураҕа суох суппут буойун.
Костромин Петр Тимофеевич кыһыл партизан, Герой Г.В. Егоровы кытта сэбиэскэй былаас туругурарын туһугар активнай кыттыыны ылбыт, Амма Саһыл Сыһыытыгар көрдөрбүт хорсун быһыытын иһин “Кыһыл сулус” орденынан наҕараадаламмыта, “Лена” совхоз Курбуһахтааҕы отделениетын биригэдьииринэн өр сылларга үрдүк таһаарыылаахтык үлэлээбит Василий Петрович Костромин аҕата.
Костромин Петр Петрович “Толоон Эбэ” колхоз бастакы председателэ, “Лена” совхоз 3000-лаах кирбиини биир бастакынан ылбыт бастык ыанньыксыта Клара Петровна Костромина аҕата.
Аммосова Екатерина Тимофеевна тыыл ветерана, норуокка киэкник биллибит норуот маастардара Егор Егорович Аммосов, иистэнньэк, Таатта Баайаҕатыгар туруоруллубут Моҕол ураһа биир сүрүн үлэтин - кыыс хаппахчытын тикпит Екатерина Ивановна Колодезникова, Комсомол 20-с съеһин делегата, Уус-Алдан улууһун ветеринарнай сулууспатын өр сылларга ситиһиилээхтик салайбыт Ирина Ивановна Васильева. Орто Халымаҕа олорор үтүөлээх учуутал-художник Евдокия Ивановна Лаптева эбэлэрэ. Кыыс оҕо эрдэҕинээҕи араспаанньата - Костромина.
Аммосова Лукерия Тимофеевна Ленин орденнаах Аммосов Д.Ф. Герой ийэ Васильева Е.Ф. ийэлэрэ. Республика үтүөлээх тренерэ тустууга спорт маастар М.Д. Аммосов, дойдутугар Курбуһахха 8 квартиралаах олорор дьиэни, күөлү туоруур 200 м муостаны туттаран бэлэхтээбит, меценат В.Д. Аммосов, РФ уерэҕириитин туйгуна П.Д. Потапова, норуокка киэҥник биллибит үрдүк категориялаах норуот эмчитэ Д.Д. Аммосова эбэлэрэ. Кыыс оҕо эрдэҕинээҕи араспаанньата - Костромина.
Аммосова Мария Петровна дьахталлартан сэрии сылларыгар трактористканан үлэлээбит Мария Гаврильевна ийэтэ, кини сэттэ оҕолорун Стручковтар эбэлэрэ. Кыыс оҕо эрдэҕинээҕи араспаанньата Костромина.
Аммосова Ирина Петровна тыыл ветерана, өр сылларга төрөөбүт Түүлээх нэһилиэгин баһылыгынан үлэлээбит, Уус-Алдан улууһун үөрэҕин управлениетын начальнига Тарская И.И. Советскай армия кэккэтигэр офицерынан өр сылга сулууспалаабыт Дьокуускайдааҕы көтөрү иитэр фабриката өр сылларга тутуу салаатын салайар кэмнэригэр фабрика билиҥҥи сана технологиянан сэбилэнэн, үрдүк кирбиилэри ситиһэригэр олук уурсубут С.М. Ушницкай төрөппүт ийэлэрэ. Кыыс оҕо эрдэҕинээҕи араспаанньата Костромина.
Сотникова-Костромина Анна Гаврильевна тыыл ветерана. Мэнэ Хаҥалас Балыктааҕар Сотников Баһылай диэн киһиэхэ кэргэн тахсан, үс оҕону төрөтөн дьон үтүөтэ гынан ииппитэ, онтон ортоку кыыһа Ирина Васильевна Черкашина өр сылларга төрөөбүт Мэҥэ нэһилиэгин баһылыгынан үлэлээбитэ. Билигин Мэнэ Ханалас улууһун үөрэҕин управлениетын начальнигынан үлэлиир, СР норуот үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ.
Маны таһынан Аҕа дойду Улуу сэриитин актыыбынай кыттыылаахтара:
Аммосов Дмитрий Федорович сэриигэ бастакы хомуурга, от ыйын 30 күнүгэр 1941 с. ыҥырыллан, сэрии саамай ыарахан кэмнэрин ортотунан ааһан, тыыннаах ордон кэлэн, төрөөбүт Курбуһаҕын нэһилиэгэр үгүс сылларга араас үлэлэргэ сыралаһан үлэлээбит, ол иһигэр уонтан тахса сыл олохтоох совет председателинэн ситиһиилээхтик үлэлээн, Ленин орденынан наҕараадаламмыта.
Костромин Николай Петрович-Сэбирдэх Ньукулай - мин аҕам Японияны утары сэрии кыттыылааҕа, райпромкомбинат бастыҥ мас ууһа, коммунистическай үлэ ударнига, оҥорон хаалларабыт мас оҥоһуктара билигин да Курбуһах, Кэптэни, Хомустаах, Тулуна, Баатаҕай бөһүөлэктэрин үгүс дьиэлэрин киэргэтэллэр. Ийэбинээн Үлэ албан аат орденын кавалера А.Е. Винокуровалыын аҕыс оҕону төрөтөн, дьон оҥортообуттара олохторун салгыыллар.
Аммосов Василий Афанасьевич Аҕа дойду Улуу сэриитин активнай кыттыылааҕа, ат сүүрдүүтүгэр СР үтүөлээх тренерэ. Ийэтинэн Костроминнар оҕолоро буолар.
Стручков Илья Сергеевич биһиги тапталлаах күтүөппүт. Курбуһаҕы дойду оностубут сахалартан аҕыйах ахсааннаах Берлиҥҥэ тиийэ сэриилэспит, Рейхстаг иннигэр комсомолга киирбит чулуу буойун.
Васильева Елизавета Федоровна Герой ийэ, оонньоммотох оҕо сааһа Үҥкүргэ ааспыта, сэрии саҕаланыытыгар сэттэ саастаах кыыс телефон трубкатын олоппоско ыттан, Бороҕонтон кэлэр илдьиттэри тустаах дьоҥҥо тиэрдэрин, улахан дьону кытары кыайыы буолбут үөрүүлээх сураҕын сир хоруттара сылдьан истибиттэрин кэпсиирэ.
Төрөөбүт-үөскээбит Курбуһахпыт үүнүүтүн-сайдыытын биир кэрчик кэмин көрдөрөр Үҥкүр алааска турбут ытык бэлиэ үгүс сылларга дьон-сэргэ сүгүрүйэр, аймах билэ дьоннорбут кэнчээри ыччаттарыгар кимтэн кииннээхтэрин, хантан хааннаахтарын сэргииллэригэр ытык дьоннорбут эйэлээх олох туһугар олорон ааспыт олохторун, төрүттэрбит дьону-сэргэни түмэр, салайар, дэгиттэр үгүс үтүө өрүттэрэ көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэ турдуннар диэн бэйэм илиибинэн-атахпынан тутан, хаан-уруу бырааттарым: Максим, Юрий, Петр Аммосовтар, Дмитрий Васильев, Геннадий Скрыбыкин күүс-көмө буолан, барытын ситэрэн-хоторон, бэртээхэй бэлиэ буолан тахсыбытыттан аҕам саастаах эдьиий дэрбит, убайдарбыт астыннылар.
Костромин Николай Николаевич “Суруллубут - суоруллубат” кинигэтиттэн
